مروری بر سیر تحول کدخدایی تا دهیاری»

مفاهیم و تاریخچه مدیریت روستایی در کشور

 در ۱۰۰ سال اخیر و به طور متوسط هر ۲۵سال مدیریتروستایی دستخوش تغییراتی بوده است به طوری تا سال ۴۲ حاکمان وکدخدایان مدیران روستا بودند. بعد از آن در سال ۵۳ با تاسیسانجمن ده نیاز به فردی که حرف اول را بزند احساس شد و مدیریت روستایی آن دوره برعهده شخصی به نام "دهبان" قرار گرفت.این روند ادامه داشت تا زمانی کهشورای اسلامی روستا تاسیس شد و چون این شورا بیشتر نقش نظارتی و تصمیم سازی را برعهده داشت می‌بایست یک نفر بهعنوان تصمیم گیرنده نهایی انتخاب شود به همین دلیل در سال ۷۵  دوره جدیدیبا عنوان "دهیاری" مطرح شد که  می‌بایست فرد به نام دهیار مدیریت آن رابرعهده گیرد.سرانجام و در ۱۴تیرماه سال ۷۷ قانون تاسیس دهیاری‌های خودکفا مصوب شد اما اولیندهیاری به طور رسمی در سال ۸۲ و در روستای آقا بابا، دهستان ایلاتقاقازان شرقی بخش کوهین  در شهرستانقزوین تاسیس شد.

 دهیاری‌ها سازمانی مدنی و نیمه دولتی در کشور هستند که درون روستاها به انجام وظیفه می‌پردازد. این سازمان تحتنظر دهیار اداره می‌شود و عملکردش مشابه سازوکار شهرداری در شهرهاست. دهیاری‌ها دارای کارکردهایمتعددی هستند که از آن جمله می‌توان به بازوی اجرایی شورای اسلامی در نظام مدیریتروستایی، ارائه‌ دهنده خدمات و تسهیلات عمومی، تقویت کننده روند توسعه اجتماعی و فرهنگی، بسترساز شهرهای آینده و کنترل‌کننده روندمهاجرت از روستا به شهر، حافظ امکاناتزیربنایی احداث شده در نواحی روستایی، تقویت‌کننده روند توسعه کشاورزی، قابلیت تصدی بسیاری از وظایف بخش دولتی و بهبود وضع زیست‌محیطی روستا اشاره کرد.

در راستای بیستمین سالگرد تصویب این قانون، معاونت امور دهیاری‌های سازمان شهرداری هایو دهیاری‌های کشور گزارشی از  وضعیتدهیاری‌ها، اعتبارات تخصیص داده شده به آنها، حضور ن در این سازمان ،مساعدت‌هایانجام شده برای اجرای پروژه‌های عمرانی و. ارائه داده است. در ابتدای این گزارشآمده است دهیاری‌ها می‌توانندیکی از عرصه‌های قابل تامل برای حضور ن در حوزه مدیریت روستا، نهاد دهیاریباشند و ن از بدو شکل گیری دهیاری‌ها حضور پویا وفعالی در عرصه مدیریت روستایی به نمایش گذاشته‌اند؛ به طوری که سهم بانوان دهیار از ۲۱۶۷ نفر درپایان دوره چهارم شوراهای اسلامی روستاها به ۲۳۹۳ نفر دهیارزن در آغاز دوره پنجم شوراهای اسلامی افزایش یافته است. همچنین در این میان نعضو شوراهای روستا نیز سهم مهمی را به خود اختصاص داده‌اند که به طور مثال در دورهچهارم شوراها، تعداد ۲۴۲۸ نفر از ن عضو شوراهای روستا بوده و دردوره پنجم شوراهای اسلامی این تعداد به ۳۵۴۷ نفر عضو زن افزایش یافته است که رشد تقریبا۴۶ درصدی راشاهد هستیم. استان‌های خراسان رضوی، کرمان، مازندران، سیستان و بلوچستان و گیلانبه ترتیب دارای بیشترین دهیاران زن در پنجمین دوره شوراهای اسلامی هستند.

اعتبارات پرداخت شده به دهیاری‌ها

در بخش دیگری از این گزارش به اعتباراتتخصیص داده شده به دهیاری ها از سال ۸۲ تا ۹۶ و روند صعودی این تخصیصات اشاره شده است بهطوری که اقدامات انجام شده در این راستا باعث افزایش سهم ۲۰ درصدیدهیاری‌ها به ۳۵ درصد در قانون مالیات بر ارزشافزوده،برخورداری روستاهای فاقد دهیاری و مناطق عشایری از درآمدهای ناشی از عوارضقانون مالیات بر ارزش افزوده،توجه ویژه دولت به مناطق کمتر توسعه یافته، از سال ۱۳۹۳ تا پایانسال ۱۳۹۶ از طریق تخصیص اعتبارات بند "و"تبصره ۶ قانون بودجه کشور شده و بنابراین با توجه به اقدامات صورت گرفته و افزایشمیزان اعتبارات تخصیص یافته به دهیاری‌ها در طول دولت دوازدهم، سرانه اعتبارات تخصیصی به هر روستایی ساکندر روستاهای دارای دهیاری از ۱۴۳۵ هزار ریال در سال ۱۳۹۵ به ۲۵۰۸ هزار ریالدر سال ۱۳۹۶ با رشدی معادل ۷۵ درصد افزایشداشته است. همچنین افزایش اعتبارات تخصیصی به دهیاری‌های کشور از حدود ۱۳۲۷ میلیاردتومان در سال ۱۳۹۲ (سال ابتدایی دولت یازدهم) به حدود ۴۶۰۴ میلیاردتومان در سال ۱۳۹۶ و افزایشی بالغ بر ۲۴۷ درصد داشتهاست.

اقدامات انجام شده در زمینه تجهیز دهیاری‌ها به ماشین‌آلاتعمرانی و خدماتی

۸۵۰۰ روستا دارایسیستم مدیریت پسماند هستند

معاونت امور دهیاری‌های سازمان شهرداری ها ودهیاری‌ها کشور  به عنوان یکی از دستگاه‌های متولی اموردهیاری‌ها به شرح اقدامات انجام شده به منظور تجهیز دهیاری‌ها به ماشین‌آلات عمرانی و خدماتیپرداخته و بیان کرده است که‌از ابتدای تاسیس دهیاری‌ها تا پایان سال ۱۳۹۲ تعداد ۱۲۹۴۳ دستگاه ازانواع ماشین آلات عمرانی و خدماتی همچون حمل زباله، آتش نشانی، بکهولودر، مینیلودر، تراکتور، کمپرسی و لودر در اختیار دهیاری‌های کشور قرار گرفته‌اند.

همچنین در سال ۱۳۹۳ تعداد ۲۹۵۰ دستگاهماشین آلات عمرانی و خدماتی همچون حمل زباله، بکهولودر، لودر، مینی لودر، کمپرسینیمه سنگین و آتش نشانی ، در سال ۱۳۹۴ تعداد ۳۸۷ دستگاهماشین آلات عمرانی و خدماتی چون حمل زباله،لودر، مینی لودر، کمپرسی نیمه سنگین و آتش نشانی در اختیار دهیاری‌های کشور قرارگرفته است و این تعداد در سال ۱۳۹۵به ۳۲۶ دستگاه ماشین آلات عمرانی و خدماتی و در سال ۱۳۹۶ به ۵۰۰ دستگاهماشین آلات عمرانی و خدماتی رسیده است.    

بر این اساس تا کنون بیش از ۱۷۰۰۰ دستگاهانواع ماشین آلات به دهیاری‌ها اختصاص یافته است که خدمات متنوعی را به عرصه‌هایروستایی ارائه داده‌اند.همچنین با توجه بهپراکنش فضایی پایگاه‌های آتش نشانی روستایی کشور هم اکنون بالغ بر ۹۰۰۰ روستای کحت پوشش خدمات ایمنی و آتش نشانی قرار دارند و با توجه به توزیع خودروهای حمل زباله هماکنون در 28 هزار روستای کشور جمع‌آوری پسماند بصورت منظم انجام می‌شود. از اینتعداد روستا ۸۵۰۰ روستا دارای سیستم مدیریت پسماند هستند.

کمک‌ به اجرای پروژه‌های عمرانی دهیاری ‌ها

در ادامه این گزارش تشریح شده است که معاونت امور دهیاری‌های سازمان شهرداری‌هایو دهیاری‌های کشور علاوه برتخصیص اعتبارات قانونی به دهیاری‌ها مساعدت‌هایی رابرای اجرای پروژه‌های عمرانی در اختیار آنان قرار داده است.به عبارت دیگر با توجهبه ظرفیت ایجاد شده در قالب بند و تبصره ۶ قانون بودجه سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۴ اعتباریبالغ بر ۱۷۰۰ میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های عمرانی بهدهیاری‌ها مساعدت شده که به موجب آن ۶۳۰۰ پروژه دراین دو سال توسط دهیاری‌ها اجرا شده است.همچنین از محل وجوه بند (و) تبصره (۶) قانون بودجهسال ۱۳۹۶ کشور ۱۳۷۰ میلیاردریال برای اجرای ۷۴۷۷ پروژه به دهیاری‌های واجد شرایط برای اجراییک طرح عمرانی مشخص با اولویت تکمیل پروژه‌های نیمه تمام مساعدت شده است.

از طرفی بیشترین تعداد این پروژه‌ها را طرحبهسازی معابر روستایی با تعداد ۲۸۴۹ پروژه شامل می‌شود که معادل ۷۳ درصد ازمجموع پروژه‌ها بوده و برای اجرای آن بیش از ۷۰۰ میلیاردریال به دهیاری‌های مورد نظر مساعدت شده است. بر اساس برآورد صورت گرفته در قالباعتبار مذکور، نزدیک به سه میلیون متر مربع روستایی در کشور مورد بهسازی از قبیلپیاده روسازی، جدول گذاری، زیرسازی و آسفالت قرار می‌گیرد.همچنین برای اجرای ۴۶۲ پروژه جمع‌آوریآب‌های سطحی، ۳۷۱ پروژه احداث بوستان روستایی و ۱۰۱ پروژه توسعهزیرساخت‌های گردشگری، ۴۱ پروژه احداث پایگاه آتش نشانی، ۴۲ پروژه احداثغسالخانه و ساماندهی آرامستان و ۴۱ پروژه کارآفرین و درآمدزا، نیز به طورمجموع اعتباری بالغ بر ۳۷۱ میلیارد ریال به دهیاری‌های مربوطه مساعدتشده است.

باوجود گذشت ۲۰ سال ازتصویب قانون تاسیس دهیاری های خود کفا و ۱۵سال از تاسیس اولین دهیاری، اما این سازمانجوان در طی این مدت فراز و نشیبهای بسیاری به خود دیده است. فراز و نشیبهایی کهحتی بعضا منجر به غیرفعال شدن بعضی دهیاری ها شده است و اگر پای درد و دل بعضی ازدهیاران بنشینیم می‌بینیم که دغدغه های آنها از امنیت شغلی تا قابل احترام بودن برایسایر دستگاهها، تنشهای اقلیمی، اعتباری و جمعیتی را شامل می شود. دغدغه‌هایی که بهدلیل توجه ناکافی به آنان طی سالیان دراز به وجود آمده است، بنابراین بایستی تمام دستگاه‌های متولی امور دهیاری‌ها وروستاها در یک هم افزایی، اندکی رویکرد خود را در برابر روستاها تغییر داده و برایبهبود کیفیت زندگی مردم روستایی تلاش بیشتری کنند. این اقدامات در قدم اول بابهبود وضعیت دهیاری‌ها که متولی امور در روستاها هستند امکان پذیر خواهد شد.